Artigu sira ne’ebe ami durante hakerek iha blog WEBCELSO ne’e maioria ho karakter “expresaun imajinasaun”. Dala barak, maneira hakerek sira ne’e depende ba hakerek nain nia idea ho gaya tulisan oi-oin. Kuandu ita hare’e ba esperensia iha pasadu, iha tenpu uluk, wainhira Informasaun no Teknolojia (IT) seidauk dezenvolve ho di’ak, dala barak ema expresa sira nia istoria, idea, hanoin no opiniaun sira ho dalan manual, sira hakerek iha folla ka livru ki’ik (diariu) no rai núdar arquivu ba sira nia-an. Maibé wainhira tama iha era dijitalizaun, ema barak mak expresa sira nia hanoin liu husi plataforma online hanesan blog : WordPress, Blogspot, Wiki, Medium no seluk tan. Maluk sira ne’ebe hakerek iha blog hanaran blogger.
Nudar blog ne’ebe eziste iha 2020, domain ho Webcelso ne’ebe hau kria, nia funsaun atu kanaliza idea husi hau rasik ho hau nia kolega sira atu publika sira nia idea iha plataforma online. Dalan ida ne’e núdar meius ne’ebé efetivu liu atu expresa ami nia idea, hanoin, argumentu ne’ebe apresenta ho gaya tulisan bebas, non-akademik ka la-formal iha blog, arquiva iha media online.
Hau nia intensaun hodi kria web nee atu motiva maluk sira ne’ebe durante ne’e hakarak expresa sira nia ideas liu husi hakerek ho topiku oin-oin. Hau apresia maluk Timor-oan barak mak iha potensia hakerek, mesmu sira nia artigu la’os akademiku liu maibe minimal sira bele expresa ona liu husi hakerek. Hau hare no nota katak maluk sira ne’ebé durante hakerek, sira iha potensia, talentu di’ak no hau fiar sira sei sai eskritor“penulis” profesional iha futuru ho opiniaun konstrutivu hirak nee sei kontibui ba dezenvolvimentu ita nia rai, Timor-Leste.
Idea konstrutivu barak tebes husi ita nia maluk hakerek nain sira, maluk barak mak akompana hela le’e idea sira nee. Maibe hau nota katak iha liur ne’eba, le’e nain balun halo reasaun negativu ba idea hirak ne’ebe hau ho hau nia kolega sira hakerek iha webcelso. Iha argumentu dualisme, balun pro no kontra. Ba hau, ida ne’e normal iha ambiente dialietika konstutivu hakerek. Maibe buat ne’ebe hau observa, ema balun la’os le’e nain no la’os follower ka eskritor, maibe ho arogante nia/sira tau-an hanesan ema profesor ida, ka peritus ne’ebé responde ba ami nia artigu ho expresaun paradoxal.
Hau hare’ sira núdar hater ida ne’ebe laran moras tebes. Sira hare artigu balun, karik la le’e tan no to’os ikus fo komentariu hanesan ema la edukadu. Nia lahetene saida mak expresaun hakerek ho “gaya bebas” opiniaun bai-bain ne’ebe ho karakter subjektif, publika iha blog pribadi ida. Karik nia rekonese nia-an, ho haraik-an, bele hakbesik mai para hau ho hau nia kolega sira hanorin ka orienta nian atu konese saida mak hakerek ho gaya bebas, saida mak artigu formal ka artigu akademiku ka semi akademiku.
Ho arogansia no halo-an, nia halo asumsaun prematura katak buat ne’ebe ami hakerek ne’e, hanesan nia hatete katak ami nia artigu nee “sabraut, ka arbiru, riba tuun sa’e” no ami laiha kapasidade atu hakerek.
Ho moe laiha, mesmu nia hanesan hater ida maibé nia le’e ami nia artigu (suba-subar), berani like ka komentriu no tag ba nia grupu hater sira. Ami nein hatama iha ami nia grupu pajina facebook, la friend tan ho nia, maibe nafatin nia ho nia grupu hakarak akompana ami nia idea sira ne’ebe ami hakerek. No wainhira le’e ona, mesmu la komprende nia kontedu ho tulisan gaya bebesan ne’ebe menghibur, nia fo komentariu ne’ebe hanesan laos ema edukativu no hamnasa rasik ba nia-an hanesan ema moras mental ida.
Hau hakerek hatete ba nian ho nia grupu, karik sei nia hakarak argumenta ho kritiku núdar ema edukadu ida tanbasa mak la fo komentariu ba artigu ne’ebé ami hakerek publika iha journal akademiku ka iha media husi insitusaun formal sira ne’ebe ami publika ona.Tanba nia hakarak ho “tulisan akademik, kritiku no formal” atu eduka nia ka sai referensia ba nia, bele hare iha ne’eba, tanba hau publika iha hau nia wall, se la le’e hau bele manda lista ba nia. <Ezemplu ida iha nee>no bele counter argument ho maneira akademiku. <Lista ne’ebe publika ona iha jurnal akademia>.
Tanba ami hatene, rekonese katak buat hirak ne’ebe ami hakerek ne’e bain-bain deit (tulisan biasa aja), expresaun ho gaya bebas, tulisan diariu, tulisan simples, kama’an no ami publika iha blog pribadi wecelso ho gaya tulisan oi-oin.
Ho situasaun hanesan ne’e, ema hirak ne’ebe hau refere nudar haters, ne’e mai ho motivasaun pribadi ne’ebe iha lian Fataluku dehan “Mucupanake” ka iha Tetum (Laran Moras). Iha nasaun seluk, laran moras ne’e normal, maibe ho intensaun positivu atu motiva nia-an hodi avansa ba oin, maibe iha kontekstu ema hirak ne’ebe (haters) hau mensiona ne’e oin seluk fali. Karik nia presija ita lori ba Lakulubar hodi halo terapia tanba sira sofre ho moras mental. (Liu ba ema ida ka rua ne’ebe ho arogante hakarak fo komentariu no julga ami nia obra sira nee)
Hau tenke hakerek hanesan ne’e atu kontinua motiva nafatin maluk hakerek nain sira, hau nia kolega sira ne’ebe kontribui ona hakerek sira nia idea hirak ne’ebe publika ona iha webcelso. Labele rona haters sira nia komentariu sira ne’e, tenke avansa nafatin ba oin.
Hau husu deskulpa ba maluk sira seluk ne’ebe kolega ho hau iha facebook ne’e no pagina webcelso, karik ne’e laos dalan di’ak atu publika preukupasaun hirak ne’e iha media sosial. Hau hatene karik mensajen nee laduun kona imi nia laran, maibe hau hau deside atu tau iha media sosial (facebook) ne’e para “grupu hater” sira mos le’e no hatene-an, reflesaun ida ba sira.
Atu argumenta (counter argument), julga ema seluk nia hakerek ne’e laos se gampang buat ne’ebe o julga, iha padraun ka maneira ne’ebe o presija hatene molok atu julga ema. O presija hatene le’e ho kritiku, o presija hatene premise hakerek ho silogisme sira, presija hatene strutura hakerek ema nian, inklui faktus evidensia ho referensia sira ne’ebe sai baze referensesia ba argumentu sira iha kada paragraf.
Se imi grupu haters sira ne’ebe mak sei konfujaun, hau sujere, karik imi presija le’e tan saida mak hakerek fiksi ka non-fiksi, hakerek ho gaya bebas, hakerek iha blog, iha media nasional no iha journal akademia ka konferensia internasional ka media sira seluk. Hau fo onlline class gratuita, imi bele tuir. Se hakarak bele kontaktu hau.
Di’ak liu núdar umanu, ita tenke haraik-an, simples, onestu ba ita nia-an duke ita preukupa ho ema seluk nia hakerek, lansa status oi-oin, hahalok hirak ne’e ema sei la gaba o, ne’e o estraga onia-an, onia kredibilidade rasik.
Dalan diak liu ba imi (hater) sira ne’e, diak liu imi mos bele komesa hakerek ona, duke imi rai odiu, vinganja sai hater ne’ebe laos atu kontibui ba ema seluk nia idea ka opiniaun. To’o ikus ema hanaran imi hanesan iha lian Indonesia “Penoton lebih pintar dari pemain” atau tong kosong bunyinya nyaring. Tau imi nia-an hanesan filosofia padi” Semakin anda berisi, maka anda akan menunduk”
Loron paskua ba imi tomak, dame ba imi hater sira. Buat ne’ebe hau hakerek ne’e labele rai iha imi nia laran, se imi sente ladun komfortavel, wanhira le’e hotu mensajen nee bele delete tia ka unfriend ho hau.
Celso'Personal Blog 